Jak mniej się stresować? Znajdź sposoby na stres czyli jak opanować nerwy i przestać się stresować raz na zawsze.

Stres – temat wszechobecny jak pogoda: uderza niespodziewanie i potrafi uprzykrzyć życie. Każdy z nas zna to uczucie: serce wali, myśli wirowe, a zwykły korek uliczny czy termin w pracy potrafi wywołać mini-epidemię siwych włosów. Co to właściwie jest ten stres? To automatyczna fizyczna, mentalna i emocjonalna reakcja organizmu na trudne wydarzenie. Krótko mówiąc, mechanizm „walcz lub giń” sprzed milionów lat – niegdyś mobilizował nas przeciw drapieżnikom, dziś wlatuje przy korkach czy deadline’ach. Paradoksalnie, krótkotrwały stres działa jak naturalny doping – przygotowuje ciało do działania. Mózg błyskawicznie wysyła impuls do przysadki, a ta skłania nadnercza do produkcji adrenaliny i innych hormonów stresu. Efekt? Szybsze bicie serca, przyspieszony oddech, mięśnie napięte jak struny – cały organizm gotowy jest do skoku. Jak mówi jeden z ekspertów, „reakcja stresowa to nasz naturalny doping – by uzyskać podobny efekt zwiększonej siły, sportowcy stosują trening mentalny”. Brzmi imponująco… ale co się dzieje, gdy alarm dźwięczy ciągle, a nie tylko podczas niebezpieczeństwa?

Chroniczny, niegasnący stres to niestety bomba zegarowa. Zamiast odsysać energię, gromadzi ją w postaci problemów zdrowotnych. Stres podnosi poziom cukru we krwi, może prowadzić do nadciśnienia, bezsenności, a nawet depresji i lęków. W praktyce: przewlekły stan podwyższonej adrenaliny i kortyzolu powoduje napięcia mięśni (ból głowy, karku, pleców), zaburzenia trawienia czy trudności z koncentracją. Czy to brzmi znajomo? Przejaskrawiając, zestresowany kierowca potrafi gnać jak szalony, a zestresowany pracownik objadać się niezdrowym żarełkiem – nieświadomie szukając ulgi. Naukowcy ostrzegają też o przewlekłych stanach zapalnych, które są niemal wszczepiane przez ciągły stres i podnoszą ryzyko wielu chorób (od serca po demencję). Wiele objawów bierze się z pośpiechu – rozdrażnienie, płaczliwość czy gwałtowne reakcje to sygnały, że stres wymyka się spod kontroli.

Nie wszyscy jednak reagują tak samo – na nasze zdolności adaptacji wpływ ma zarówno genetyka, jak i doświadczenia oraz otoczenie. Odporność psychiczna (resilience) to właśnie umiejętność dostosowania się do stresu i przeciwności losu. To „tarcza” pozwalająca się pozbierać po upadku i iść dalej. WHO wskazuje, że kluczem są umiejętności społeczne i emocjonalne oraz wsparcie bliskich – pozytywne relacje i bezpieczne środowisko chronią przed negatywnym skutkiem stresu. I każdy z nas posiada ich inny zasób – ktoś odgórnie słabszy optymistycznie wyzwaniom, inny bardziej podatny na lęk. Dobra wiadomość jest taka, że wiele z tych cech można wytrenować. Obudź w sobie małego naukowca: obserwuj, co ci pomaga stanąć na nogi, a co ją łamie. Z czasem dojdziesz do wniosku, że warto wzmacniać poczucie kontroli (choćby wyznaczając małe codzienne cele) i budować „zdrowe myślenie” (bo nawet najspokojniejszy mistrz zen ma momenty słabości – ale nauczony przekuć je w szansę).

Techniki relaksacyjne i mindfulness

Już kilka minut dziennie różnorodnych technik relaksacyjnych może zbudować w nas rezerwę spokoju na trudne chwile. Badania Harvardu pokazują, że regularne praktykowanie odprężania – nieważne czy to 5 czy 20 minut – zwiększa naszą odporność psychofizyczną na stres. Poniżej kilka sprawdzonych metod (wypróbuj kilka, żeby znaleźć swoje):

• Oddech brzuszny: Usiądź prosto, wykonaj powolny, głęboki wdech brzuchem, a potem powolny wydech. Takie oddychanie wywołuje „odpowiedź relaksacyjną”, obniżając tętno i ciśnienie. Już kilkanaście spokojnych oddechów może złagodzić napięcie.
• Skan ciała: Leżąc lub siedząc, skup się po kolei na kolejnych partiach mięśni: napnij je na wdechu, a potem rozluźnij na wydechu. Poczekaj, aż poczujesz, jak ustępuje napięcie. Ta technika uczy świadomości ciała i rozluźnia głębokie mięśnie.
• Wizualizacje (guided imagery): Zamknij oczy i wyobraź sobie kojące miejsce – może plażę o zachodzie słońca, szum fal albo spacer po lesie. Staraj się wyczuć każdy detal: zapach morski, dotyk piasku czy chłód porannej bryzy. Przyjemny obraz w umyśle potrafi „uciec” napięciu i przenieść nas w spokojną rzeczywistość.
• Medytacja uważności: Skieruj uwagę na chwilę obecną – na swój oddech i to, co dzieje się wokół. Kiedy myśli o przyszłości lub przeszłości zaczną biegać, delikatnie sprowadź uwagę z powrotem do tu i teraz. Taka praktyka (mindfulness) znana jest ze zmniejszania lęku i poprawy nastroju.
• Joga / Tai Chi: Połączenie spokojnych, płynnych ruchów z kontrolowanym oddechem to hit na stres. Pozycje jogi czy sekwencje tai chi prowadzą umysł do skupienia na ciele i ruchu, zamiast na gonitwie myśli. Poprawiają elastyczność i równowagę, a przy tym wyciszają.
• Mantra lub modlitwa: Jeśli jesteś osobą wierzącą lub lubisz powtarzanie wybranego słowa, spróbuj tzw. modlitwy mantry. Przy każdym wydechu wypowiadasz w myślach krótką frazę czy modlitwę – to działa uspokajająco i utrzymuje umysł przy spokojnym rytmie.

Eksperci zalecają testowanie kilku technik i regularne ćwiczenie (choćby 10–20 minut dziennie)health.harvard.edu. Pamiętaj: nawet parę minut głębokiego relaksu każdego dnia buduje w tobie „studnię spokoju”, po którą można sięgnąć przy kolejnej stresującej sytuacji. Im częściej i dłużej ćwiczysz, tym większe korzyścihealth.harvard.edu.

Terapia poznawczo-behawioralna: trenuj umysł

Emocje mają swoje początki w myślach – dlatego zmiana nastawienia bywa kluczem do kontroli stresu. Specjaliści CBT uczą nas „przeprogramowywania” negatywnych wzorców. Pierwszym krokiem jest rozpoznanie stresorów – jeśli da się ich uniknąć, zrób to; jeśli nie, spróbuj zmienić sposób reagowania. Warto też zapiskiwać swoje myśli i emocje. Badania NIMH pokazują, że prowadzenie dziennika stresu (czy choćby tabelki w notesie) pomaga zauważyć powtarzające się schematy. Zamiast kapitulować przed czarnowidztwem, zastosuj podejście CBT: wyłapuj myśli katastroficzne („na pewno sobie nie poradzę”, „zawsze mam pecha”) i zastępuj je bardziej realistycznymi i konstruktywnymi.

W praktyce może to wyglądać tak:

• Dziennik stresu: Notuj, co cię zmartwiło, co wtedy odczuwałeś, jak zareagowałeś. Po pewnym czasie łatwiej wypracujesz strategie wychodzenia z sytuacji.
• Cele i plan działania: Wyznacz małe cele (na dziś, jutro, tydzień) – ich realizacja przywróci poczucie kontroli i optymizm.Organizuj dzień z listą priorytetów i przewidzianymi przerwami – WHO radzi planować rutynę (posiłki, pracę, odpoczynek) w stałych blokach czasowych.
• Zmiana perspektywy: Gdy dopada cię negatywna myśl, zatrzymaj się i zapytaj: „Czy to rzeczywiście najgorsze, co może się stać? Co mogę teraz zrobić?” Taka kontrola nad wewnętrznym dialogiem jest podstawą CBT.
• Techniki relaksacji „pogotowia”: Opanuj prostą technikę oddechową czy mini-meditację (opisane wyżej) – gdy stres uderzy, daj sobie krótką przerwę i zastosuj je na żywo. Każdy moment zatrzymania pomaga ukoić system nerwowy.

Dzięki takim metodom odzyskujesz większą pewność siebie i poczucie sprawczości. Czasem wystarczy zmienić ton wewnętrznej krytyki na przyjacielski, by stres przestał rządzić twoimi emocjami. W razie potrzeby pamiętaj też, że profesjonalna terapia czy grupy wsparcia są wartościowym wsparciem i nie ma w tym nic złego.

Ruch fizyczny i praca z ciałem

Aktywność fizyczna to naturalny sprzymierzeniec w walce ze stresem. Już codzienny spacer 30 minut dziennie pomaga spalić nadmiar hormonów napięcia – WHO wyraźnie podkreśla, że regularny ruch może zmniejszyć poziom stresu. Ćwiczenia poprawiają krążenie, dotleniają mózg i uwalniają endorfiny (tzw. hormony szczęścia), które działają jak naturalne antydepresanty. Świetne są też formy łączące ruch z odprężeniem: joga czy tai chi – powolne pozycje i płynne przejścia wymuszają koncentrację na ciele i oddechu. Nawet kilka prostych asan (pozycji jogi) rozluźnia mięśnie i podnosi nastrój.

Mayo Clinic wskazuje, że techniki relaksacyjne obejmują m.in. jogę, medytację, ćwiczenia oraz… nawet modlitwę. W praktyce oznacza to, że warto znaleźć formę ruchu, która sprawia ci przyjemność – bieg, pływanie, taniec czy po prostu zabawa z psem w parku. Nawet szybki wysiłek fizyczny skutecznie odciąga uwagę od stresu i daje poczucie kontroli nad ciałem. Dodatkowo treningi podnoszą jakość snu i wzmacniają odporność – razem z oddechem i technikami z poprzedniej sekcji tworzą solidny zestaw przeciwstresowy.

Sen – najlepsza regeneracja dla ciała i umysłu

Nie ma lekcji stresu, która zastąpi porządny odpoczynek. Eksperci podkreślają, że odpowiednia ilość snu (7–8 godzin na dobę) jest fundamentem walki ze stresem. Brak snu to powolne piekło: jesteśmy wtedy bardziej drażliwi, gorsza jest koncentracja, a ciało nie nadąża z regeneracją. WHO przypomina, że sen „naprawia, relaksuje i odnawia” cały organizm, odwracając część negatywnych efektów napięcia.

Dobrą jakość snu wspomaga higiena snu:

• Stały rytm: staraj się chodzić spać i wstawać codziennie o tej samej porze (nawet w weekendy).
• Optymalne warunki: sypialnia powinna być ciemna, cicha i odpowiednio chłodna. Jeśli jest jasno, zasłoń okna; hałasy ograniczaj (np. wycisz telefon).
• Brak elektroniki: co najmniej godzinę przed zaśnięciem odłóż smartfona, komputer i telewizor – niebieskie światło ekranów pobudza mózg.
• Unikaj pobudzaczy: wieczorem zrezygnuj z ciężkich posiłków, kawy oraz nadmiernego alkoholu. Kofeina czy tłuste jedzenie utrudniają zaśnięcie.
• Aktywność w ciągu dnia: regularne ćwiczenia (nawet spacery) ułatwiają zasypianie i pogłębiają sen.

Warto też pamiętać o krótkich przerwach w ciągu dnia: krótki odpoczynek (np. przerwa na drzemkę, herbatę czy medytację) potrafi dodać energii i pomóc w ponownym skupieniu. Każdy zregenerowany moment to mniejszy stres!

Zdrowe odżywianie i nawadnianie

“To, co jesz, wpływa na to, jak się czujesz.” Nasz mózg i układ nerwowy potrzebują paliwa najwyższej jakości. Zdrowa dieta bogata w warzywa, owoce i pełne ziarna wspomaga metabolizm stresu. WHO podkreśla rolę zbilansowanej diety – regularne posiłki z dużą ilością świeżych produktów i odpowiednim nawodnieniem. Harvard Health dodaje, że pomocne może być skupienie się na diecie przeważnie roślinnej.

Oto kilka zasad:

• Pełnowartościowe posiłki: jedz codziennie różne grupy produktów (owoce, warzywa, orzechy, roślinne źródła białka). Unikaj przetworzonej żywności i nadmiaru cukru – utrzymuje ona jedynie krótkotrwały poziom energii.
• Nawadnianie: pij wystarczająco dużo wody (min. 2–2,5 l dziennie). Odwodnienie prowadzi do osłabienia organizmu i zwiększa poziom napięcia. WHO zaleca, by pamiętać o regularnym piciu (nawet jeśli nie czujesz pragnienia).
• Ogranicz używki: kofeina może chwilowo „dodać mocy”, ale przedłużony stres i tak będzie miał swoje. Nie przesadzaj z kawą czy energetykami, szczególnie po południu. Alkohol i nikotyna też są mylące – zamiast rozluźniać, zakłócają sen i rytm biologiczny.
• Nawyk jedzenia: jedz w spokoju i w miarę regularnie. Miłe ceremonie przy stole (bez śpieszącej się codzienności) pomogą cieszyć się posiłkiem i lepiej go trawić.

Wprowadzając te nawyki, budujesz silniejsze „podłoże” dla zdrowia psychicznego. Kilka tygodni konsekwencji w kuchni zmieni sposób, w jaki reagujesz na stresujące bodźce.

Wsparcie społeczne i relacje

Człowiek to istota społeczna – z nim lepiej znosi stres. Nie dziwi więc, że WHO i inne organizacje wyraźnie zachęcają do utrzymywania kontaktów z bliskimi. Rozmowa z zaufaną osobą (rodziną, przyjacielem) działa terapeutycznie: dzielenie się zmartwieniami natychmiast je rozjaśnia i przypomina, że nie jesteśmy z problemem sami. NIMH podkreśla, że otoczenie wsparciem wycisza stres i buduje odporność na przyszłość.

Praktyczne rady:

• Spotykaj się z ludźmi: nawet krótka kawa czy spacer z przyjacielem potrafią rozładować emocje. Śmiejcie się razem – dobra konwersacja to naturalny relaksant.
• Wspieraj innych: pomaganie innym w potrzebie (wolontariat, drobne gesty) wzmacnia poczucie sensu i daje ciepło, które wraca z nawiązką.
• Grupy zainteresowań: zapisz się na kurs, zajęcia ruchowe czy forum internetowe z pasjonatami – poczucie przynależności spada lęk i motywuje do działania.
• Techniki wsparcia: rozważ terapie grupowe albo coaching – dzielenie się doświadczeniami z rówieśnikami to kolejne źródło siły.

Stres łatwiej znosić w towarzystwie. Nawet uśmiech czy przyjazne słowo mogą zdziałać cuda – warto je praktykować, bo dla ciała i umysłu to kolejne szczepionki na stres.

Zarządzanie technologią i informacją

Łatwiej powiedzieć niż zrobić, ale – cyfrowa higiena też ma znaczenie. Nadmiar newsów i social mediów może być cichym katem spokoju. WHO zaleca ograniczyć śledzenie katastroficznych wiadomości – informacyjny szum potęguje niepokój i napięcie. Wypróbuj proste zasady:

• Limit mediów: wyznacz sobie konkretne pory na sprawdzanie wiadomości (np. 15 minut rano i 15 po południu) zamiast non-stop przeglądać serwisy. Dzięki temu przestaniesz żyć w trybie „afera za aferą”.
• Detoks cyfrowy: wprowadź regularne przerwy od ekranów. Nie musisz od razu wyłączać internetu na cały dzień – zacznij od wieczorów bez telefonu czy planowanego weekendowego „offline”. Zajęcia analogowe (czytanie papierowej książki, gotowanie, spacer) odciążają mózg od ciągłej stymulacji.
• Bez ekranów w sypialni: tak, smartfon przy łóżku to prosta droga do późnego przewijania i gorszego snu. Trzymaj elektronikę w innym pokoju, a sen przyciemni cię naturalnie.

Technologia powinna pomagać, nie panować nad tobą. Jeśli czujesz, że smartfon wyciska cię jak cytrynę – daj sobie upragnioną przerwę. Jak pokazują badania, umiejętne zarządzanie informacją jest dziś częścią higieny psychicznej.

Aplikacje i narzędzia samopomocy

Skoro jesteśmy przy technologii – korzystajmy z niej mądrze. Aplikacje mobilne potrafią przyjść z pomocą w chwilach napięcia. NIMH zaleca korzystanie z aplikacji oferujących ćwiczenia relaksacyjne lub mindfulness. Na przykład Headspace czy Calm – popularne programy do medytacji – zdobywają coraz większą popularność. Co ciekawe, badania wskazują, że 10-dniowa praktyka z aplikacją Headspace obniżała u uczestników objawy depresji i zwiększała pozytywne emocje. Znajdziesz tam gotowe sesje oddechowe, wizualizacje czy prowadzone medytacje – często można zacząć od darmowego okresu próbnego. Warto też przetestować inne znane apki: Insight Timer (duża baza bezpłatnych medytacji), Smiling Mind czy 10% Happier.

Poza medytacją przydają się narzędzia do śledzenia jakości życia: aplikacje do monitorowania snu (np. Sleep Cycle), oddechu (Breathe2Relax) czy nastroju (Daylio, MoodTools). Dziennik wdzięczności (w wersji appki lub papierowej) to prosta technika – wieczorem zapisz trzy rzeczy, za które jesteś dziś wdzięczny. Uczy mózg skupiać się na pozytywach.

Warto też sięgnąć po sprawdzone poradniki. Jon Kabat-Zinn (“Full Catastrophe Living”, pol. „Pełnia życia”) to klasyka mindfulness, podobnie jak „Dlaczego zebry nie dostają wrzodów” Roberta Sapolsky’ego (popularno-naukowa opowieść o biologii stresu). WHO udostępniło za darmo przewodnik „Doing What Matters in Times of Stress” – ilustrowany poradnik z codziennymi ćwiczeniami radzenia sobie ze stresem. PDF-ów, kursów online i materiałów od Harvard Health czy NIMH jest mnóstwo – z nich możesz korzystać we własnym tempie.

Podsumowanie

Stres nie jest czymś, czego całkowicie unikniemy – to wróg z natury przydatny, który staje się problemem dopiero przy nieustannej aktywacji. Najważniejsze, aby nie pozwolić mu przejąć sterów. Kluczem jest prewencja: świadome łączenie relaksu z aktywnym stylem życia, zdrowym snem i dietą, a także wspierającymi relacjami. Jak pokazują eksperci, odpowiednio dobrane nawyki (7–8 godzin snu, dieta głównie roślinna, regularne ćwiczenia, codzienna medytacja i kontakty społeczne) znacząco podnoszą odporność na codzienne stresory.

Spróbuj wybrać dziś choć jedną z opisanych metod i praktykuj ją następnych kilka dni. Może to być krótka sesja oddechowa, spacer po pracy czy szczera rozmowa z przyjacielem. Nawet malutkie kroki zsumują się w ulgę i większą równowagę. Pamiętaj: dbanie o swój spokój to inwestycja w lepsze jutro – a cokolwiek zrobisz, by zmniejszyć napięcie, ma sens.

Czy nie warto więc poświęcić kilka minut dziennie na własny spokój? Zamiast sięgać po kolejny stresujący news czy reklamę nowego wynalazku na odwracanie uwagi, zrób świadomy oddech, uśmiechnij się do sąsiada albo napisz kilka słów do kogoś bliskiego. Każdy taki gest – jak drzazga wyjęta spod paznokcia – zredukuje frustrację i przypomni, że twój dobrostan jest najważniejszy. Działaj – Twój organizm Ci za to podziękuje.

Źródła: 

1. who.inthealth.harvard.edu
2. health.harvard.edu
3. nimh.nih.gov.

Q: Czym jest stres i jakie są jego źródła?

A: Stres to naturalna reakcja organizmu na sytuacje, które uznawane są za wyzwanie lub zagrożenie. Źródła stresu mogą być różnorodne, w tym stres w pracy, problemy ze snem, czy stres związany ze szkołą.

Q: Jakie są skutki przewlekłego stresu?

A: Przewlekły stres może prowadzić do wielu problemów zdrowotnych, w tym obniżenia odporności organizmu, zwiększenia poziomu kortyzolu, drażliwości, a także problemów ze snem.

Q: Jakie skuteczne metody można zastosować, aby obniżyć poziom stresu?

A: Skuteczne sposoby na stres obejmują ćwiczenia fizyczne, ćwiczenia oddechowe, medytację oraz techniki radzenia sobie ze stresem, które pomagają uspokoić umysł.

Q: Jak szybko opanować stres w sytuacjach stresowych?

A: Aby szybko opanować stres, warto zastosować techniki oddechowe, które pomagają zmniejszyć stres oraz osiągnąć wewnętrzny spokój w trudnych momentach.

Q: Jak radzić sobie ze stresem w pracy?

A: Aby radzić sobie ze stresem w pracy, można korzystać z technik zarządzania stresem, takich jak planowanie zadań, regularne przerwy i ćwiczenia fizyczne, które pomagają obniżyć poziom stresu.

Q: Jakie ćwiczenia fizyczne są dobre na stres?

A: Ćwiczenia fizyczne, takie jak jogging, joga czy pływanie, są skuteczne, ponieważ zmniejszają poziom kortyzolu i pomagają w walce ze stresem, poprawiając jednocześnie nastrój.

Q: Jakie techniki radzenia sobie ze stresem są najskuteczniejsze?

A: Najskuteczniejsze techniki radzenia sobie ze stresem to medytacja, mindfulness, ćwiczenia oddechowe, a także regularna aktywność fizyczna, która wspiera odporność na stres.

Q: Jak pozbyć się stresu przed ważnym wydarzeniem, jak egzamin?

A: Aby pozbyć się stresu przed egzaminem, warto zastosować metody relaksacyjne, takie jak głębokie oddychanie, wizualizacja sukcesu oraz odpowiednie przygotowanie się do danego wydarzenia.

Q: Jak stres może wpływać na zdrowie psychiczne?

A: Stres może mieć negatywny wpływ na zdrowie psychiczne, prowadząc do stanów lękowych, depresji oraz chronicznego stresu, co może znacznie obniżyć jakość życia.

Q: Jak mogę mniej stresować w codziennym życiu?

A: Istnieje wiele skutecznych sposobów na zmniejszenie stresu, takich jak regularne ćwiczenia, medytacja, czy praktykowanie technik oddechowych. Możesz również wziąć gorącą kąpiel, co pomoże w redukcji stresu.

Q: Jakie są skutki stresu na organizm?

A: Długotrwały stres może prowadzić do wielu problemów zdrowotnych, takich jak osłabienie odporności organizmu na stres, problemy z sercem, a także problemy psychiczne, takie jak depresja i lęki.

Q: Jak mogę przestać się stresować w szkole?

A: Aby poradzić sobie ze stresem związanym ze szkołą, warto stosować metody radzenia sobie ze stresem, takie jak organizowanie czasu, regularne przerwy oraz rozmowy z przyjaciółmi lub nauczycielami o swoich obawach.

Q: Jakie są źródła stresu w codziennym życiu?

A: Źródła stresu mogą być różne, w tym praca, relacje interpersonalne, problemy finansowe oraz stres związany z nauką. Ważne jest zidentyfikowanie tych czynników, aby skutecznie je zredukować.

Q: Jakie metody pomagają walczyć ze stresem?

A: Skuteczne sposoby na uspokojenie to m.in. medytacja, techniki oddechowe, regularna aktywność fizyczna, a także zdrowa dieta, bogata w chude źródła białka, co wspiera odporność organizmu na stres.

Q: Jak opanować nerwy w stresujących sytuacjach?

A: Aby opanować nerwy, warto stosować techniki relaksacyjne, takie jak głębokie oddychanie, wizualizacja spokojnych miejsc, czy też praktykowanie mindfulness, co pozwala odzyskać wewnętrzny spokój.

Q: Co mogę zrobić, aby złagodzić stres w pracy?

A: Aby złagodzić stres w pracy, warto wprowadzić przerwy w ciągu dnia, planować zadania oraz korzystać z technik relaksacyjnych. Dobre nawyki żywieniowe również mogą poprawić ogólne samopoczucie i zmniejszyć stres.

Q: Jakie są objawy odczuwanego stresu?

A: Objawy stresu mogą obejmować problemy ze snem, drażliwość, zmęczenie, a także bóle głowy czy problemy trawienne. Ważne jest, aby zidentyfikować je i zastosować sposoby na stres, aby poprawić samopoczucie.

Q: Jak stres szkodzi zdrowiu psychicznemu?

A: Stres może prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia psychicznego, zwiększając ryzyko wystąpienia depresji, lęków oraz innych zaburzeń emocjonalnych. Dlatego kluczowe jest radzić ze stresem i stosować metody jego redukcji.